« Lo ben es conegut sonque quand es perdut »

La setmana passada comprèri un jornal nacional. Se sona en francimand «Aujourd'hui en France » . Lo crompèri pas per conéisser melhor çò que se debana dins mond, per aquò far ai BFM TV que nos ditz çò important, çò que tot òme onèst se deu de saupre. Lo ditz, lo torna dire, lo torna tornar dire fins a que cadun comprenga ont son los bons e los marrits. BFM TV m'agrada per que es una potinga dormitòri de las bonas e a gràtis en mai. Pensi que deuriam èsser pagats per causa que l'espectator d'aquela cadena fa estalviar de moneda a la securitat sociala. A l'ora d'ara tot es bon per faire pròva de civisme. Me sembli que m'alunhi del subjècte. De que voliá dire ? A ! Aquò me torna. Comprèri aquel quotidian per de qu'èra marcat en primièra pagina : «lo hit-parada de las veituras las mai economicas» . Aquò m'interessa per de que la meuna es un pauc trassa : polluís, far de rambalh es a mitat rovilhada e sobretot vòl pas totjorn s'aviar. E mai lo mecanician la vòl pas adobar. Doncas me la cal cambiar e coma siái un pauc leugièr per çò que pertoca la moneda( per lo demai siái provesit mercé)m'assabentar sus un mejan de locomocion avantajòs me fa mestièr. Preni lo jornal(1 èuro)e viri las paginas per de dire de trapar la pagina 10 ont se deu trapar la maquina que conven. N'i a tot un fum de nòvas sus lo Macron, lo president Hollande, Grozny(sabi pas ont es aquela vila ! ) los camionaires...eca. Mas uèi soi pas ciutadant soi interessat pas que per ma veitura. Lo demai n'en chauti. Arribi a la pagina 08 ont son los corses de la borsa. Lo CAC 40 es a pujar e i a una sageta qu'o mòstra plan. Soi un pauc original : quand vesi una sageta me cal espinchar çò que mòstra. Dempuèi que me diguèron : quand lo det mòstra la luna lo nèci regarda lo det, vòli passar pas per mai caborg que ne soi. Doncas seguèri la sageta negra e aquela me menèt, al dintre d'un article, a una frasa definitiva plan deseparada del demai, escricha en gras e sotalinhada. La vaquí en francés istòria de cambiar pas lo dire que se sap dempuèi de temps que traduttre, traditore(çò qu'es, segon Wiquipedia, una paronomasa, mas aquò tanben nos alunha del nòstre prepaus). La vaquí :

«Comme si la défense du français passait par l'annihilation des autres langues !»

L'escrivi coma l'ai vist ! Una tala paraula fòrta pòt pas que nos sonar nosautres Occitans que sèm estat tarabustats per o saupre : per que lo francés espeliguèsse menèt batalha contra los «pateses» e s'es enauçat sus las roïnas d'aqueles. De que vòl dire aquela frasa ? Los francimands son a cambiar de vejaire, van enfin reconéisser las enganas del passat e nos rendre nòstra lenga, nòstra cultura, nòstra dignitat ? Aquò merita de s'assabentar. Oblidi la veitura e commençi de legir l'article. E aquí... susprèsa. Es pas de lengas regionalas que se tracha mas d'anglés ! E òc los Anglofils se planhisson que los salariats pòdon pas mai aprene la lenga de David Bekham(me sembla qu'es mai conegut que Shakespeare a l'ora d'ara). Resumit. Dins l'encastre d'una lei novela, los dichs salariats an drech a 150 oras de formacion pendent un periòde de 8 ans. Formacions diplomantas : vida de l'entrepresa, informatica, bureutica, desvelopament personal(gestion de l'estrès, fisança en se, presa de pòst...) Enfin tot un fun de causas que permeton de pujar l'escala sociala o de trapar de trabalh quand om serà licenciat, cò que mancarà pas d'arribar dins gaire. Mas i a quicòm que truca ! Negligéncia o reflèx inconscient lo legislator a oblidat d'inclure dins la tièra las lengas, subretot la lenga oficiala de las afars lo quite anglés ! Resulta : es pas mai possible de se formar dins aquel idiòma. Shocking isn't it ! D'ont la colèra del sénher Natanael Wright, president de la Wall Street English,leader(en francés dins lo tèxt)dels corses d'angles en França. E es lo director d'una societat d'e-learning( totjorn en francés dins lo tèxt), Edufactory, lo sénher Denis Jacquet que foguèt l'autor de la frasa prigonda que tirèt mon atencion a la debuta. Las lengas de pelhas diràn qu'es pas qu'un afar de moneda... Rai. Lo ministèri, assabentat, es plan marrit e cerca de trobar d'explicas per se justificar : manca de collaborators cò diguèt. Las causas se devon adobar lèu e l'anglés tornar trapar la justa plaça que li es deguda.

De que ne pensatz d'aquò ?

Vos vòli pas influenciar mas lo temps es a dire son opinion sens vergonha e sens crenta. Vosautres podètz pensar çò que volètz, vos cercarai pas brega e demoram collègas.

França es un país esquizofrèn. S'es bastida sus lo culte de l'uniformitat. Pòt pas comprene qu'una quita tèsta despassa. Lo bilinguisme, lo multilinguisme es pas admissible. La logica es implacabla : lo francés un jorn deurà daissar la plaça a l'anglés. Per de que aprene una lenga locala, a l'escala del mond, que servís a pas res se que non a barjacar dins los troquets o, çò pièjer, a legir Charlie Hedbo es pas util. De tot biais degun la parla plan e manca los jogaires de football, los eròis de la França en literatura, en l'istòria, de las sciéncias son pas brica coneguts. Per comprene un mòde d'emplec, per legir la premsa minimala que son los jornals a gratís, per ausir BFM e obesir a d'òrdres simples qualques mots d'anglés sufison. Basta d'un centenat e zo vaquí una còla de ciutadans adaptats, a mand de servir la « Republica ». Los darrièrs resistants franceses contunharàn de tustar sus las lengas dichas regionalas per de dire de s'aparar del òrre anglés. Moriràn amb lors conviccions.

E nosautres ? Aquò fa mai de uèch cent ans que nos fasèm perseguir. E totjorn demòran de ponhadas d'òmes e de femnas vertadièrament liuras per mantener la flama alucada, esperant l'ora que mancarà pas de venir... Aqueste jorn aquò serà terrible...

Aquò dich, de que ne vira de la veitura ? Barrèri lo jornal, lo botèri a las escobilhas. I pensava pas mai a aquela puta de veitura.

Yanick MARTIN