Interdit al mens de 18 ans.

Los trobadors son de coquins. Quitament de coquinasses. Amb un grand engenh nos an daissats de poésias remirablas que parlan d'amor. De fins amor. La cortesia es glorificada, la mesura de rigor, la carvata plan drecha. Enfin tot çò que cal per onorar la Dona desirada. Aquela d'aquí, amistosa, jòga lo jòc e tot s'acaba amb cordialitat dins la tendresa d'un amor platonic.

T'en fotrai ieu.

Amb d'engenh, an tanben escrich de gorrinitges. E mai de polits. La decéncia vòl que l'istòra oficiala retenga pas que las flors, los pichòts aucèls, la temperança, la retenguda, las frasas plan engimbradas. Tè tè tè... Son d'òmes coma los autres, se rasclan onte aquò lor prusís. Pensan pas totjorn amb la tèsta. E sonan pas una cata un cat. Se vesètz çò que vòli dire. E la femnas son de la meteissa matèria. Pòdon aver d'exigéncias de las estranhas.

Ne volètz d'exemples ? En vaquí. Los qu' an las aurelhas castas demorètz pas aquí e anatz bèure de tè amb las granhòtas de benechièr.

A tot sènher tota onor. Comencèm per mestre Guilhèm, lo noven del nom, paire de la confrairiá, lo mai ancian conegut. A lausat la Domna amb de mots jamai emplegatz :

Ab la doussor del temps novel

folhon li bosc e li auzel...

Òsca ! Mas aguèt tanben per companhas Agnes e Ermessen que, e es el que lo ditz :

... tant las fotei com auziretz :

Cen e quatre vinte ueit vetz...

Foguèt castigat e es plan fach. :

Ges no-us sai dir lo malaveg

Tan gran m'en pres.

Blacatz es pas gaire conegut . Benlèu per de que eisita pas d'afortir :

Segner be-us dic a la mia crezença

Que'l mager gaug c'om puesca el mon chausir

Es, qui pot nus al pro domna jauzir

C'am jauzimenz non vim per benevolenza

Un morir, zo-us dic veramen.

El vòl pas morir de desirar, se ditz qu'aquò s'es vist.

Valon mais mil dons avinen

Que non fai un sols chascuns an...

Dins l'ofensa tanpauc demòran pas dins la cortesia. Guilhem de Berguedan presava pas fòrça un certan Pons de Mataplana. Per de que ? Aquò rai. Nos sufís de saber çò que Guilhèm nos apren sus son anatomia :

Del bratz no-us pretz una figa

Que cabrella par de biga 

E portatz lo mal estes :

Ops i auriatz ortigas /

Que-l nervi vos estendes.

Tornem a las amors. A Aimeric de Péguilhon que li demanda se se dèu respectar la volontat de la dona que desira Que non la fortz part son talan, Senher Elias respond al diable los juraments e que :

Farai l'o, so-us assegur 

Qui que m'en tengues parjur.

Ont son las bonas disposicions ? Lo respecte degut a l'encòp a la dona e a la paraula donada?

Ne volètz encara ? Un pauc de pornografia. Lo Canal+ a res inventat. Vaquí un dialòg entre Senhèr Montan e una dona. Coneissèm pas lor vida mas sabèm coma ocupavan lors seradas :

Eu veing vas vos seigner, fauda levada,

C'ausit ai dir c'avetz nom en Montan,

Car anc de fotre non fui asassonada

...

Et eu vas vos, dompna, ab braga bassada,

Ab mazer viet de nuill aize en despan ;

E fotrai vos de tal arandonada

Quelos linzols storzeres l'endeman

E pos diretz c'ops i es la bugada ;

Ni mais no-m leu ni mei coillon gran

Se tan no-us fot que vos zaires pasmada.

E n'ia encara de la meteissa mena... D'unes, a l'ora d'ara dirián :

T'ai pantaisat tant fòrt que los linçòls n'an gardat la memòria...

E cresètz pas que los òmes de glèisa demòren en defòra de las afars de la carn. Lo monge de Montaudon s'entreten de la causa amb lo quite Dieu :

« Seigner, fuesc las puesca cremar,

Qu'ieu non lur puesc lur traucs omplir... »

Es verai que per el :

Enoja-m longa tempradura...

Las femnas son pas mai puritanas. Arnaut Daniel nos conta çò que demandèt dòna Ena a Bernat de Cornil per l'esprovar : de li bufar dins lo cuol ! Verai o fals i cal i avedre soscar. Es a dire que demanda èra possibla, almens en pensadas. De tot biais lo paure Bernat refusèt :

...Enans serai vieills e canecs

Ans que m'acort en aitals precs

Don puosca venir tant grand pecs ;

C'al cornar l'agra mestier becs

Ab que-il traisses del corn los grecs...

Basta ! Enfin ! Podriái contunhar mas me pensi que val mièlh que m'arresti. Acabariái per èsser gelós. Los trobaires an inventat un biais de dire novel per nomenar lo « mot » e tot çò que l'enròda; an pas oblidats la causa. Foguèron pas de mostres de vertut. Entre doas poesias cortesas aimavan de cabussar dins l'estupre e la fornicacion. Quitament los monges...

Mas, Dieu me damne, que trachan d'amor o de sèxe, qu'escrigan plan...

Curiositat

     De còps, l'enveja vos pren d'èsser serioses. de daissar pas anar son imaginacion mas de trabalhar un pauc, de dire pas de neciesas. per un òme coma ieu es un exercici mai que mai dificil que mon enclinason es puslèu a la galejada, o als prepaus de begudas. Coma disiá un entraînaire de l'equipa de França de football : " Amb un pauc de seroisitat l'equipa de França arrivarà al tòp nivèl "

Sabi pas s'aquel miracle se produirà per ieu...

Ont se tracha de dissertar sus de causas sabentas de civilisacion

Cortesia

Definir la cortesia dels trobadors per la sola nocion modèrna de civiliat es un pauc cort. Se sap que nombroses mots ancians son passat dins la lenga contemporanèa en cambiant de definicion o, puslèu, en avent un sens mai estrech. Es lo cas per la cortesia. Emil Levy dins son diccionari se contenta de revirar la cortezia trobadorenca per cortesia modèrna. Nos podèm pas nos contentar d'una sola linha per definir una valor màger de l'ideal dels trobadors. Totes los concèptes dels trobadors son pas de bon revirar. Caldriá se tornar metre dins los pases e sobretot dins la tèsta d'aqueles per avedre una vertadièra idèa de çò que representava la nocion de cortesia.

Se pòt ja dire que la cortesia es pas una necessitat sonque masculina. Las femnas son concernidas. Jaufre Rudel s'enamorèt de la comtessa de Tripòl per lo gran ben e per la gran cortesia q'el auzi de lieis als pelegrins.

Es una nocion pauc precisa, sovent associada a d'autras valors coma prètz, joven, valor, mas la cortesia los engloba pas. Es puslèu la tèla de fond de la fins amor. Es un biais de se téner o puslèu de se conténer. Es a l'encòp una valor sociala e individuala. Es un rapòrt als autres mas tanben a se.

Marcabru ditz :

Qui ses bauzia

Vol amor albergar

De cortezia

Deu sa maizon jonchar

Get fors feunia

E fol sobreparlar

Pretz e donar

Deu aver en baillia

Ses ocaizo.

Per Raimont Rigaut los mots emplegats per parlar d'amor, emai sián cruses, son pas importants per de que:

... d'amor volh que sia amatz

la domna en cui son bontatz.

Se vei que se la cortesia es totjorn presenta (tèla de fond) es pas de bon circonscrire. Es èla que crèa

un ambient propici a l'amor qu'es ditz cortes o fins amor.

Podèm ça que la dire que lo, o la, que se tracha d'aver una actitud cortesa dèu mostrar de mesura, de reflexion, de delicadesa dins son comportament, respectar las convenéncias, èsser generos. En un mot se saber mestrejar en totas circontàncias.

E se pas vantar de sas qualitats que:

E selh no par ges cortes

Qui's lauza ni glorifia (Bernat de Ventadorn)

Mas lo mai pertinent es de s'adreiçar directament a Garin lo Bru (sègle XII) que a nòstra coneissença fasiá pas de vers ni mai de cançons. Es conegut per sas tensos e sobretot per son ensenhament ont dona de plan bons conselhs a una dama de sas coneissenças :

Cortesia es en guarnir

E en gent acuillir ;

Cortesia es d'onrar

E en gen parlar

Cortesia es en solatz

Merce a :

Glynnis M.Cropp, Le vocabulaire courtois de l'époque classique, Publication romanes et française, Librairie Droz, GENEVE, 1975.

Gérard Zuccheto, Terre des troubadours, les éditions de Paris, Max Chaleil, PARIS, 1996.

Régine Détambel,Grand ElucidaireLiterratures, Site internet, www.detambel.com/f/printLivre.php?livre_id=7918

Ont se tracha de civilisacion

Apròcha singulara de l'amor de luènh

Jaufre Rudel, trobador del sègle XII, es a dire d'abans la crosada, es considerat coma lo prince de l'amor de luènh. Es primièr lo princes de Blaia que enamoret se de la contessa de Tripol, ses vezer... Per aquò ne moriguèt. Sa vida o ditz plan. Ditz quitament pas qu'aquò ! Se sap que las vidas son pas forçadament veraias e que la lengenda l'empòrta sus la realitat. Pasmens cal plan dire que las sièis cançons que nos son pervengudas an totas per tèma aquesta amor de luènh. Rudel es doncas l' «inventor » del concèpte.

Abans de ne dire mai nos cal metre de limitas e de punts d'interrogacion.

Podèm discutir pas qu'a partir de las sòbras que nos son parvengudas que son pas necessàriament exaustivas. Las pòdon pas èsser, exaustivas, essent la distància que nos dessepara d'elas, lo chaple de la crosada, lo pauc de difusion dels textes del temps (l'estampariá era pas coneguda e los qu'èran encargats de transcriure aquelas poesias paganas, pas gaire butats a passar de temps a aquel trabalh, çò que pòt tanben explicar lo manca de copias). La quasi totalitat dels tèxtes foguèt servada en defòra de França. Es un miracle se podèm encara legir aqueles cap d'òbras.

Guilhèm IX d'Aquitània es considerat coma lo primièr, lo paire del engèni trobadorenc. Se ditz que l'art dels trobadors es una « flor sens rasigas ». Sens rasigas conegudas, dirai.Mas se pòt pas imaginar que la fins amor sortisca de dreit nien ! Se pòt pas pensar que lo senhor d'Aquitània aja pas agut d'inspirators qu'avèm pas servat lo sovenir per segur.mas de precurssors pasmens. Es mai qie probable que Guilhèm foguèt lo primièr qu'aja transcrich çò que passava fins aquel temps per l'oralitat. Sèm dins lo domèni de las suposicions. D'unes parlèron d'influéncias de la poesia Arabo-Andalosa amb lo Zadjal que son mèstre es Ibn Quzman de Cordoa. Los mai assabentats se carcanhan encara...

Doncas avèm Rudel que Lanquan li jorn son lonc en mai.../... remembra-me d'un amor de luènh... e Guilhèm IX que se trufa d'aquel quite Rudel abans qu'aquel siá nascut o gaireben : Amigu'ai ieu, non sai qui ses : / c'anc no la vi... Se vei qu'aquò es pas simple de fargar una cronologia. La sola causa qu'es quasi segura es que tre las primièras annadas del milenari novel, una forma d'amor qu'es pas, a primièra vista, lo de Dieu es dins los caps e va faire l'objècte d'una produccion literària que los escrivans del tresen milenari ne son encara comptables. Aquest'amor va èsser enonciat amb de règlas precisas e de nocions novèlas :paratge, cortesia, etica.

De que vòl dire amor de luènh ? Es alunhament fisic o alunhament moral ? Es un amor impossible. La distància far pas res a l'afar, es, a mon vejaire, pas qu'afar d'estile. Çò que se tracha dins la poesia trobadorenca es d'impossibilitat. La fins amor es l'expression de l'irrealisable. Las situacions ont se manifesta aquel inaccessible son infinidas. Se pòdon pasmens resumir.

Amor irrealisable per causa de la situacion sociala dels protagonistes. La pastorella e lo cavalièr,: Per fol vos ai cavalier / E plen d'auradura/car m'amor me demandas / so non ai cura. Lo donzel e sa Dama.

Amor illusòri se la dama es ja maridada, amor adulter : s'esforzet Guillem de mai valer et en ditz e en faitz, per conquistar lo còr de la Domna de son mèstre.

Amor impossible per causa de las exigéncias de la femna desirada. Las esprovas son nombrosas abans d'esperar aver la debuta d'un començament de contacte...Enans serai vieills e canes / Ans que m'acort en aital precs / Don puosca venir tant grans becs (Arnaut Daniel) O encara : ...Qe-m ditz qe-m colgara ab se / Una nuoich, ab qe-il jur e-il man / Que non la fortz part son talan (Elias d'Ussel)

Amor complicat en cas de la preséncia de doas amorosas que cal causir... : Dos Cavalhs ai a ma selhben e gen (GuilhèmIX)

Amor vertadièr que se muda en amor de luènh vertadièr : .. E tenh m'o gran panatais / Car no-us abras e no-us bais / E departen nostr'amor. (Peire Rogier)

Se vei que las possiblilitats son nombrosas. Tot l'engèni del trobadors serà de codificar aquel inversemblable, en aquels temps ont los maridatges son afars d'intèresses, ont la femna a pas res de dire e ont l'union dels còs es problèma pratic. Sèxe es pas amor ! Los dos son pas forçadament desseparables e totas las poesias son pas castas. D'unes son quitament plan explicitas. Aquò rai. Çò que pausa question es lo perque d'aquela espelida. Mai precisament dins lo sud d'Euròpa, almens a la debuta. Encara aquí es pas que de susposicions que podèm far. Los trobadors an creat, an pas donat d'explicacions sus lo perque de lor produccion. O faràn aprèp la crosada, per dire çò que son a mand de perdre, mas aquò no ditz pas d'ont ven çò qu'an perdut. Una tornada sus la situacion socio politca de las primièras annadas del millenari es necessària.

«... C'est comme si le monde se revêtait d'un blanc manteau d'églises... » Vaquí çò que se debana dins la crestientat nos informe lo monge Raoul Glabert dins la primièra partida del sègle XI. Pauc de temps aprèp es la refòma Gregoriana, que lo mai conegut del Papas que la metèron en plaça es Gregoire VII (1073-1085), que bota un pauc d'òrdre dins una glèisa qu'èra a s'aborrir de l'endedins. La glèisa apostolica e romana en prenent son independància de cara al poder temporal sembla afortir son poder. Ailàs per èla, venguda d'Euròpa centrala en passant per nòrd de França, una novèla religion fa son aparicion. L'anam sonar : lo Catarisme. Es pas lo luòc de dissertar sus çò que foguèt aquela religion. Nos basta de saber qu'espeliguèt majàment en çò que disèm ara Occitània. Aquí trobèt una terranha aculhenta. Una feudalitat mens pesuga que la del septentrion, una situacion geografica que fa qu'èran, los mièjornals, acostumats als escambis : los catars foguèron admeses, e mai dins los castels. Ont los trobadors los encontrèron...

Vaquí per los faches que dins las grandas linhas constituèron l'encastre ont evoluiguèron los primièrs trobadors.

Nos cal far ara lo ligam entre l'amor de luènh e la situacion socio politica de « sud de frança »

Dins aquel prètzfach me vau rengar darrièr Denis de Rougemont (L'amour et l'occident). Sa tèsi se pòt, coma totas las tèsis, discutir. Quand los documents mancan se dèu de demorar al nivèl de las ipotèsis. Que nos ditz Denis de Rougemont ? Se los trobadors èran pas totes catars, un bon nombre èran attirats per las idèas que veïculavan que correspondián a lor morala ( l'avèm ditz : la feudalitat e l' « esperit » del miègjorn era fòrça different que los del nòrd). Aquela morala se trapa dins la religion dels erètges que non pas dins la religion del Papa. L'amor de luènh, la Domna inacessibla es la Glèisa nòva. Dins l'encastre de relacions internacionalas ( los trobadors e los jonglaires èran de grands passejaires) que necessitavan de compromeses lo messatge novèl deviá se far per l'intermediari de prepaus a doble sens, compreses pels sols iniciats. Alara l'amor de luènh s'esclaira, coma s'esclaira l'amor pròche (trivial). Los trobadors an un ideal, un absolut inaccessible. Se comprenon alara los critèris del prètzfach que lo cresent dèu susmontar per atenher aquel impossible. Las espròvas de complir per accedir a l'ideal son causidas dins lo quotidian, dins lo real e representan la realisacion de de tot çò qu'es pas de mòda dins lo temps : respècte de la femna e de l'autre, destacament dels bens terrèstres al profièch dels bens espirituals (la glèisacatolica, èla aviá causit), victòria de l'esperit sus la fòrça. Tot aquò pòt semblar uman mas la simbolica es autra : es de divinitat que se tracha. L'aimada es pas divinisada, es la divinitat. Alara se pòt comprene los tèxtes mai drutz ont un cat es un cat ( Agnès e Ermessen companhas del quite Guilhèm IX)) Son escartelats entre çò absolut e çò carnal Los trobaires.son pas desseparats de la vida vidanta e de sos plàsers. L'absolut es talament exigent que quand lo natural torna, lo fa a grand galaup.

Vesèm que tot s'enginca. Es pas lo perpaus, mas pòdi pas resistir a far una suposicion ausarda : e se Guillhèm IX èra pas l'alfa e l'omega del fenomen trobadorenc ? Que que ne vira, almens pels primièrs temps, totjorn torna. E se dins sa canson farai un vèrs de dreit nien, tot èra dich : Amigu'ai, non sai qui ses : c'anc no la vi, si m'aiut fes... Tot es dich. Lo primièr, lo duc d'Aquitània, pausèt per escrich los principis que fins a ara se disián pas qu'a l'oral. Los autres an seguit sa dralha. En tota coneisséncia a la debuta puèi, pichòt a pichòt, l'ideal s'es dissolgut e es vengut idèa. Es pas impossible que las vertuts attribuidas a la Glèisa, a la debuta, sián estadas tornadas presa e accordadas a las femnas terrenalas dins un segond temps. Dins l'istòria, soventes feses, es lo primièr que coneis l'ilauç de l'engeni, l'inspiracion originala. Los autres fan pas que desvelopar, adobar, aprigondir (dins las caumas preïstoricas l'art entièr es en grelh, los presocratics an mes en plaça las basas de la reflexion, las piramidas representan lo summum de l'arquitectura. Tot lo demai es pas que poliment, adaptacions)

Tant i a !

En la matèria totas las suputacions pòdon èsser consideradas. La de Denis de Rougemont es agradiva per sa coëréncia. Fa pas dels trobadors de « susòmes » eissits del nient. Amb Denis de Rougemont s'inscrivon dins un temps amb sas contradiccions e sos desirs. E que que foguesson lors motivacions, nos an daissat d'òbras fòra temps. Çò que nos sarra de la divinitat.

Merce a :

.

René Nelli, Ecrivains anticonformistes du moyen age occitan, Editions Phébus, Paris, 1977.

Gérard Zuccheto, Terre des Troubadours, Les Editions de Paris, Max Chaleil, Paris, 1996.

Denis de Rougemont, L'amour e l'occident, Col. 10/18, Paris, 2013

Es pas per de dire mas : se non e verato e bene trovato

______________

ES PAS PER ME VANTAR

ES PAS PER ME VANTAR MAS...

Es pas per me vantar sièi pas qu'un vièlh colhon(Antòni Bigòt)

Sens me vantar ieu tanben vali pas mai. Es pas una rason de las bonas per me tàiser.. E quand una idèa me ven la vòli dire. S'es de conariàs ne podèm discutir sens nos batre. Mas per que la discutida se tenga cal al mens dos interlocutors dels vejaires diferents. Doncas vaquí.

Dempuèi que m'interresssi a la politica – e d'aquò d'aquí i a un bon brieu – soi totjorn a ausir las meteissas litanias sus la situacion politico-sociala de França e sus los mejans per i remediar. França es fotuda, es pas mai coma dins lo temps(lo qual ?), los estrangièrs, los caumaires... Te sabi ieu ! Vaquí per las conscequéncias. Per çò que pertòca las causas : l'economia qu'es pas equitable, lo social que foncciona pas, l'integracion que se fa pas mai e tot lo daquòs. Me sembla que res va plan e que los que nos dirigiscan mancan d'imaginacion. Coma vos o disiái sièi pas qu'un vièlh colhon mas soi un pauc observador. Tot es estat passat en revista e lo pièger es de crenher : los càrris grècs son a mand de se passejar sus los Camps Elisians e mai(orror)sus Canabièra.

Me sembli qu'ai trapat la solucion. Es talament evidenta que degun l'a pas vista. La rasiga de nòstre mal ven de la cultura francesa o puslèu de l'abséncia de cultura francesa.

Un pauc d'istòria farà pas de mal.

Coma qu'òm se vira francia es pas qu'un conglomerat de pòbles desunits. Çò que fa ligam entre los ciutadants es un contracte politic e la lenga. Lo contracte politic es eissut de la Revolucion francesa. Per arribar a una republica un pauc duradissa calguèt un sègle. E manca lo temps de l'occupacion per nos vesins, ara amics, sèm en democracia(encara que las femnas votan pas que dempuèi la liberacion)dempuèi mai de cent ans. La republica aguèt mantunas formas mas se pòt dire que sabèm pas mai de qu'es la dictatura. Pasmens i a quicòm que truca amb la republica : tot lo mond a oblidat son origina e las ànsias qu'a coneguda per capitar : las guèrras, pròchas e luènchencas, las garrolhas, las manipulacions, las traïsons, los assassinats e tot un fum d'accions pas gaire risolièras. Tsit ! Tot aquò es escafat, enterrat. Se crei que la democracia es causa naturala, se pausa pas mai la question de son passat. Avèm pas qu'a profièchar de sos avantatges. Mas un contracte es un engatjament, qu'entraïna d'obligacions entre las doas partidas: la Republica, e sos representants elegits, e lo pòble que n'es lo sòcle. Sembla que tot aquò es a far quincanela. Cadun, de cada costat, s'acomòdant de sos benfaches. Es pas la republica que va pas, son los republicans.

Demòra la question de la lenga. Qu'o volètz o pas, lo francés es la lenga de la Republica mas pas dempuèi de temps. Fins a la seconda guèrra la lenga de cada jorn per una França qu'èra encara fòrça rurala, èra los « pateses ». Ara s'aprend l'occitan a l'escòla, fins a las annadas quarantas èra lo francés que s'apreniá. I a pas gaire que tot lo mond lo compren aisidament. Mas vaquí dins lo meteis temps que se poiriá creire que la batèsta contra las lengas dichas regionalas es ganhada, vaquí que la lenga de Voltaire es atacada de totes los costats e que patís per s'aparar. L'anglès mai que mai es l'adversari lo mai acarnasit. Per de rasons qu'avèm pas a desvelopar, l'anglès es lenga internacionala. E mai se se parla pas l'anglès d'Oxford, mas un òrre globish, la lenga de Shakespeare es lenga de referéncia. Los mots britanics envasisson lo lexic del sénher Larousse. Quitament dins lo mond de la bona societat, dins las entreprèsas se parlan de mens en mens un francés vertadièr, un francés blos. Parlar anglès es signe de reconeisséncia sociala, enauça al dessùs del vulgar. Dins lo temps los borgeses passèron al francés, escrich e oral per faire los «monsurs » e se quichar del poder. Es pas luènh lo temps ont a l'escòla se prendrà francés segonda lenga. Los franceses, que son esquizofrèns, s'aplicaràn a els meteisses çò qu'empleguèron per suprimir los « pateses » Per de que, fin finala perdre de temps a aprene una lenga vièlha. Per legir Victor Hugo ? Vaquí una bona galejada ! I a de mens en mens de mond que legisson e mai que mai pas Victor Hugo.

Tot aquò fa que la Republica francesa es voidada de tot contengut. La lenga essent lo supòrt e lo rebat de l'arma d'una cultura. Lo mond qu'arriban son destimborlats que tròban pas de fondaments solids ont s'apiejar. De cultura francesa n'i a pas e d'interèst(a totes los punts de vista) nacional tanpauc. Los quite Franceses se mesprison consí volètz que los neos Franceses lo fagan pas egalament. Practican, en conscequéncia, un replegament identitària.

Consí far per tornar trobar las rasigas d'un viure ensems ? Cal inventar un quicòm de nòu. Vaquí una dralha que ne val d'autras mas que demanda un pauc d'energia e de caractèr. Se pòt pantaisar. Un pòble sens imaginacion es fotut se per existir li cal raubar las culturas d'endacòm mai. Per escambiar cal possedir un quicòm de donar!

En primièr, tornar a la geografia. Coma que se vira son los pichons païses que capitan. O almens los que son fòrça decentralizats. Per de que es la geografia que faiçona una collectivitat, que crèa son unitat mentala. La lenga n'es finfinala pas que l'aisina vesedoira de l'esperit. La lenga coma coëréncia de la geografia. Per aquò far cal tornar a d'entitats a escala umana. Los païses nordics, que se prenon soventas fes en exemple, son pas gaire poblats çò que favorisa l'adesion de totes al projècte comun. Los Grècs del temps ancians disián qu'un estat se pòt comprene pas que se sos estajants se pòdon encontrar almens un còp dins lor vida. A l'ora d'ara se cal téner compte dels mejans moderns de comunicacion. Un estat de qualquas milièrs de gents es pas gaire possible. Mas un estat de qualquas desenas de milions de ciutadants es una foliá. Las raras d'aquel païs devon èsser fixadas per de consideracions d'òrdre a l'encòp linguisticas e geograficas. Es a dire que Occitània granda, per çò que nos concernís, es encara tròp espandida per fargar un estat. Las limitas son de discutir, lo problèma es pausat.

Consí far ligam ara ? La lenga evidentament. L'occitana ençò nòstre, que que siá son dialècte(es de prene en compta per inventar cada « païs ») Per de que l'occitan ? Per de que es a l'encòp neutre e pas neutre. Implicat per de que es la lenga naturala del territòri. Lo francés es lenga estrangièra e d'importacion recenta. Tot dins las regions del sud de França respira l'occitan. La toponimia, lo lexic, lo biais de dire, fruchas d'una civilizacion anciana e pasmens jamai reconeguda e qu'a jamai existit coma estat. Nòstra vision actuala es doncas pas una mena de tornada dins un passat idilic. Es una invencion basada sus de rasigas que son pas de discutir e que son superioras a l'òme. Doncas es neutre, aparten pas a cap de grop que siá. Pas de drech de sòl, pas d'ancianetat restrictiva o d'ereditat raciala. L'occitan coma basa d'una nòva civilisacion. Inspirada dels trobadors per de que, se an pas tot comprés, o puslèu se lors reflexions necessitan una actualisacion, an pasmens fach un brava trabalh. L'occitan coma lenga independenta de tota connotacion coloniala, doncas liura. Liura de crear una identitat renovada. Las lengas autras devon èsser pas oblidadas dins l'educacion mas entendudas coma mejan d'escambís e non pas comas superioras e destinadas a esclafar çò instituít coma inferior. A partir de la lenga se fargarà un umanisme audaciós ont Libertat, Egalitat e Fraternitat prendràn una dimension vertadièra. Paratge, Cortesia, Etica possediràn una significacion universala.

Quant al fonccionament quotidian d'una tala societat, solida que serà integrada dins l'Euròpa. La moneda, l'armada, las questions de justícia seràn regladas per un poder european democratic e respectuos de cada identitat. Las questions economicas se pòdon discutir e se veire de tal o tal biais. Es una problematica importanta mas avèm pas léser de ne discutir aicí. Aquò farà benlèu l'objècte d'una autra soscadissa. Çò que i a de solide es que l'educacion e la cultura devon èsser mestrejada per la nòva entitat. D'òmes de saber vendrem aital d'òmes de cultura, enrasigats dins una tèrra doncas estacats a la faire viure. Serem pas mai d'apatridas culturals condemnats a jogar los cocuts amb d'autres biais de viure. L'òme e la femna occitans existiràn tal coma e poiràn aver amb l'Autre d'escambís d'egal a egal. Las conscequéncias seràn vesedoiras a l'encòp d'un punt de vista psicologic qu'economic. Aquò tanben demandariá d'explicas mai prigondas; se faràn.

Per n'acabar dirai soncament una causa qu'entendèri non sabi ont e non sabi qual la diguèt. Mas aquel d'aquí èra pas un colhon.

« De que val la reconeissença de l'Autre sens l'afirmacion de Se ? »

Salut e fraternitat.

Yanick MARTIN-Lo Martin d'Ales.

AQUÒ ES UNA BONA QUESTION(a mon vejaire)

La question que se pausa per un occitanofil, ancian o novèl, es de venir occitanofòn. Solide, per aquò far i a pas qu'a prene de corses. Los mejans d'aprendissatge mancan pas. Es pas lo luòc de ne parlar. Lo problèma es endacòm mai. Parlar una lenga es pas anodin, aquò mobilisa de fonccions e de mecanismes que despassan lo simple encastre de la communicacion pura. Una lenga se pòt comprene coma una aisina d'escambis, a l'ora d'ara mai que mai comercials o scientifics. Es aquò mas pas sonque. La coneissença d'una lenga, per son ensemble de còdis(lexic, gramatica)entraïna una immersion dins un mond nòu, una terra incognita. Se òm se limita al minimum vital de subrevida dins un environament donat(especialisacion scientifica o commerciala), doncas a una practica superficiala, las conscequéncias seràn negligiblas al nivèl de l'aprenent. Mas se òm se maina d'aprigondir aqueste saber, es pas parièr. Lo cervèl dèu aquesir non pas de simplas aisinas que finfinala torna dire coma un papagai, mas una autrae biais de fonccionar. Cada lenga determina en definitiva una psicologia autra que nos cal integrar. Los bilingues naturals an pas aqueste problèma que son accostumats a jonglar amb mantuns sistèmas tre la naissença. Cambian d'environas sens s'en mainar. Mas per los autres los que dintran dins la lenga volontàriament ? Una question màger se pausa : qualas son las conscequéncias al nivèl de la psicologia singulara del subjècte d'un tal procediment ?

Per abordar aquela problematica, cal tornar a la sorga e prene l'afar en amont. Anam redusir l'estudi a l'occitan mas per las autras lengas aquò me sembla relevar del meteis procediment. Doncas, per de que un subjècte causís volontàriament de cabussar dins una lenga e per de que fa la causida de s'infligir una pena que risca de modificar son ieu ? Per de que, dire en occitan es pensar en Occitan. Occitan a l'encòp lo supòrt linguistic e l'esperit.. Una lenga representa un esperit, un biais de veire las causas. Prenèm qualques exemples simples e benlèu trivials per illustrar nòtre prepaus, mas la tòca d'aquelas linhas es pas d'èsser exaustiu, aquelas son sonque de dralhas de reflexion. Aital l'occitan utilisa fòrça diminutius e augmentatius qu'apondon soventas fes una connotacion emocionala. L'emplec dels temps de la conjugason, particularament lo subjonctiu, respond tanben a de modalitats fòrça diferentas del francés ont se mobilisa pas sonque l'aspecte temporal. Se compren aisidament que l'apròchi de l'environa social s'en tròba cambavirat. Lo neo aprenent se tròba finfinala fàcia a una vision del mond completament diferenta de la que conessiá fins ara. Descobrís vertadièrament de qu'es la cultura de la societat occitana que se pòt pas reduire al cassolet e a la borrèia. Es confrontat a un vertadièr tust de civilisacion d'aitant mai sornarut qu'es pas vesedor. S'ataca als fondaments de son èsser.

Se pòt interrogar sus quala es la poténcia que agís que va metre en dangièr l'individù. E òc l'immersion dins una lenga es pas sens risc.

Dempuèi Lacan se sap que l'òme existís sonque per de que parla. E sa paraula ditz a l'Autre quicòm qu'a a veire amb son inconscient. La lenga es pas innocenta, nos desvela. A l'ora d'ara la conneissença de la lenga occitana se pòt justificar sonque per de rasons scientificas. Transmission e estudi d'una vièlha civilisacion o utilisacion pedagogica totjorn amb una amira educativa per d'autres sabers. Alara quala es la motivacion d'unes subjèctes que dubrisson la boita de Pandòra e es que los ensenhaires sabon qu'an a posita una bomba a retardament. La question es pas de bon respondre e i a pas una responsa tota facha. Mas l'afar merita examen, per de que pausa lo problèma de l'inconscient dins sa manifestacion la mai evidenta : la paraula. Pas cap d'òme n' es privat e es quitament aquò que lo constituís. S'abòrda pas l'inconscient a la lèsta. Consí atenher quicòm qu'es per definicion desconegut ? O, puslèu, que demanda per èsser aten un trabalh autrament mai volontari que l'estudi de la lenga.

Aprendissatge de la lenga coma causa o consequéncia de l'accion d'aquel inconscient ?

De tot biais la responsa es individuala. Es a cada parl'èsser de s'interrogar, se n'espròva lo desir. Se un tal procediment èra a se botar en plaça a una granda escala, seriá interessant de confrontar las resultas. Benlèu traparèm de luses sus los mai que probables traumatismes qu'endurèron las victimas que foguèron privadas de sa lenga mairala.

Salut e fraternitat.

« Lo ben es conegut sonque quand es perdut »

La setmana passada comprèri un jornal nacional. Se sona en francimand «Aujourd'hui en France » . Lo crompèri pas per conéisser melhor çò que se debana dins mond, per aquò far ai BFM TV que nos ditz çò important, çò que tot òme onèst se deu de saupre. Lo ditz, lo torna dire, lo torna tornar dire fins a que cadun comprenga ont son los bons e los marrits. BFM TV m'agrada per que es una potinga dormitòri de las bonas e a gràtis en mai. Pensi que deuriam èsser pagats per causa que l'espectator d'aquela cadena fa estalviar de moneda a la securitat sociala. A l'ora d'ara tot es bon per faire pròva de civisme. Me sembli que m'alunhi del subjècte. De que voliá dire ? A ! Aquò me torna. Comprèri aquel quotidian per de qu'èra marcat en primièra pagina : «lo hit-parada de las veituras las mai economicas» . Aquò m'interessa per de que la meuna es un pauc trassa : polluís, far de rambalh es a mitat rovilhada e sobretot vòl pas totjorn s'aviar. E mai lo mecanician la vòl pas adobar. Doncas me la cal cambiar e coma siái un pauc leugièr per çò que pertoca la moneda( per lo demai siái provesit mercé)m'assabentar sus un mejan de locomocion avantajòs me fa mestièr. Preni lo jornal(1 èuro)e viri las paginas per de dire de trapar la pagina 10 ont se deu trapar la maquina que conven. N'i a tot un fum de nòvas sus lo Macron, lo president Hollande, Grozny(sabi pas ont es aquela vila ! ) los camionaires...eca. Mas uèi soi pas ciutadant soi interessat pas que per ma veitura. Lo demai n'en chauti. Arribi a la pagina 08 ont son los corses de la borsa. Lo CAC 40 es a pujar e i a una sageta qu'o mòstra plan. Soi un pauc original : quand vesi una sageta me cal espinchar çò que mòstra. Dempuèi que me diguèron : quand lo det mòstra la luna lo nèci regarda lo det, vòli passar pas per mai caborg que ne soi. Doncas seguèri la sageta negra e aquela me menèt, al dintre d'un article, a una frasa definitiva plan deseparada del demai, escricha en gras e sotalinhada. La vaquí en francés istòria de cambiar pas lo dire que se sap dempuèi de temps que traduttre, traditore(çò qu'es, segon Wiquipedia, una paronomasa, mas aquò tanben nos alunha del nòstre prepaus). La vaquí :

«Comme si la défense du français passait par l'annihilation des autres langues !»

L'escrivi coma l'ai vist ! Una tala paraula fòrta pòt pas que nos sonar nosautres Occitans que sèm estat tarabustats per o saupre : per que lo francés espeliguèsse menèt batalha contra los «pateses» e s'es enauçat sus las roïnas d'aqueles. De que vòl dire aquela frasa ? Los francimands son a cambiar de vejaire, van enfin reconéisser las enganas del passat e nos rendre nòstra lenga, nòstra cultura, nòstra dignitat ? Aquò merita de s'assabentar. Oblidi la veitura e commençi de legir l'article. E aquí... susprèsa. Es pas de lengas regionalas que se tracha mas d'anglés ! E òc los Anglofils se planhisson que los salariats pòdon pas mai aprene la lenga de David Bekham(me sembla qu'es mai conegut que Shakespeare a l'ora d'ara). Resumit. Dins l'encastre d'una lei novela, los dichs salariats an drech a 150 oras de formacion pendent un periòde de 8 ans. Formacions diplomantas : vida de l'entrepresa, informatica, bureutica, desvelopament personal(gestion de l'estrès, fisança en se, presa de pòst...) Enfin tot un fun de causas que permeton de pujar l'escala sociala o de trapar de trabalh quand om serà licenciat, cò que mancarà pas d'arribar dins gaire. Mas i a quicòm que truca ! Negligéncia o reflèx inconscient lo legislator a oblidat d'inclure dins la tièra las lengas, subretot la lenga oficiala de las afars lo quite anglés ! Resulta : es pas mai possible de se formar dins aquel idiòma. Shocking isn't it ! D'ont la colèra del sénher Natanael Wright, president de la Wall Street English,leader(en francés dins lo tèxt)dels corses d'angles en França. E es lo director d'una societat d'e-learning( totjorn en francés dins lo tèxt), Edufactory, lo sénher Denis Jacquet que foguèt l'autor de la frasa prigonda que tirèt mon atencion a la debuta. Las lengas de pelhas diràn qu'es pas qu'un afar de moneda... Rai. Lo ministèri, assabentat, es plan marrit e cerca de trobar d'explicas per se justificar : manca de collaborators cò diguèt. Las causas se devon adobar lèu e l'anglés tornar trapar la justa plaça que li es deguda.

De que ne pensatz d'aquò ?

Vos vòli pas influenciar mas lo temps es a dire son opinion sens vergonha e sens crenta. Vosautres podètz pensar çò que volètz, vos cercarai pas brega e demoram collègas.

França es un país esquizofrèn. S'es bastida sus lo culte de l'uniformitat. Pòt pas comprene qu'una quita tèsta despassa. Lo bilinguisme, lo multilinguisme es pas admissible. La logica es implacabla : lo francés un jorn deurà daissar la plaça a l'anglés. Per de que aprene una lenga locala, a l'escala del mond, que servís a pas res se que non a barjacar dins los troquets o, çò pièjer, a legir Charlie Hedbo es pas util. De tot biais degun la parla plan e manca los jogaires de football, los eròis de la França en literatura, en l'istòria, de las sciéncias son pas brica coneguts. Per comprene un mòde d'emplec, per legir la premsa minimala que son los jornals a gratís, per ausir BFM e obesir a d'òrdres simples qualques mots d'anglés sufison. Basta d'un centenat e zo vaquí una còla de ciutadans adaptats, a mand de servir la « Republica ». Los darrièrs resistants franceses contunharàn de tustar sus las lengas dichas regionalas per de dire de s'aparar del òrre anglés. Moriràn amb lors conviccions.

E nosautres ? Aquò fa mai de uèch cent ans que nos fasèm perseguir. E totjorn demòran de ponhadas d'òmes e de femnas vertadièrament liuras per mantener la flama alucada, esperant l'ora que mancarà pas de venir... Aqueste jorn aquò serà terrible...

Aquò dich, de que ne vira de la veitura ? Barrèri lo jornal, lo botèri a las escobilhas. I pensava pas mai a aquela puta de veitura.

Yanick MARTIN

Salut e fraternitat

SALUT E FRATERNITAT

Tèxt escrich lo 12 de genièr aprèp una marida setmana.

Es un òme en colèra que vòl parlar uèi. Lo sabi plan la colèra es marrida conselhièra, mas consí far per se taisa pas. Vòli parlar, de segur, dels « eveniments » dels 7, 8 e 9 de genièr de 2015. En França se parla d' « eveniments » per nomenar l'innommable. La guèrra d'Argeria foguèt un « eveniment ». Lo mes de mai tanben. Se nomena pas çò qu'a pas de nom, çò qu'exitís pas o, puslèu çò qu'òm desiri qu'aja pas existit. E pasmens... Lo sens nom s'es debanat en França, a la debuta del sègle 21 e a entraïnat la reaccion espontanèa, en defòra de totas organizacions que que sián, del pòble european. Per de que, lo cal pas oblidar, es l'umanitat, la vertadièra, qu'a respondut a l'immond. La fola s'es acordada naturalament sus una repòsta silenciosa. Mas repòsta es un tèrme guèrrier que cal pas emplegar quand se tracha de coards. Totjorn tornam a la meteissa causa : nòstra diccionari es pas pron bèl per i trapar totes los mòts. De cara a l'inexprimible demoram mut, nosautres òmes de la Civilizacion, de las Civilizacion. E es benlèu aquí que se tròba lo picat de la dalha. Pichon a pichon avèm perdut lo sens dels mots e, de còps, l'avèm pervertit, es a dire que cadun sona las causas, los mots, los concèptes a l'alna de son desir singular. La compreneson mutuala es pas mai possible. Se i a un imperatiu ara, es de qualificar las causas, las nocions, los concèptes per la definicion que lor es affectada e jogar pas amb elas. Los jòcs de mòt se pòdon far pas que se los entreparlaires an lo meteis nivèl d'entendement. Se que non, dins lo melhor dels cases, la galejada es un fracàs e lo comic l'es pas, o dins lo pièjer aquò pòt provocar una contèsta e mai un conflicte. Çò que se vei dins una familha se pòt generalisar a las nacions. D'aquí l'imperatiu de tornar a la sorga.

La sorga, la font primièra d'ont raja la possibilitat del viure ensems. E ben lo cal afortir : aquel principi elementari es la Republica democratica tala que la coneissèm. L'ora es pas de discutir de son istòria, de sa lenta madurason, de sas enganas, e de sas capitadas e de sas diferentas configuracions. Fasèm nòstras, encò nòstre, çò que dempuèi la revolucion francesa n'es la devisa : Libertat, Egalitat e Fraternitat. Los tèrmes ne son precises e se podon pas, al nòstre vejaire discutir. La Fraternitat es lo ligam afectiu e moral qu'unís los umans. Aquela unitat, que despassa l'ego, entraïna lo respect de l'Autra. Çò qu'enebís pas la discussion, l'escambi mas totjorn amb civilitat e cortesiá. Los revolucionaris s'aculhissian amb la formula « salut e Fraternitat ». Solide qu'an pas totjorn estats fraternals, mas l'educacion èra pas facha d'aquel temps e la Republica francesa qu'èra a se botar en plaça, èra una invencion nòva, sens cap de referéncias. Se pòt aisidament comprene que remplaçar un Rei tot potent per un pòble a son torn tot potent foguèsse pas un prètzfach aisit. Aquò nos conduch a l'Egalitat. Egalitat de cadun de cara a la lei comuna que fixa las limitas a la Libertat que pòt pas èsser absoluda se que non las pulsions de cadun pòdon, lèu, prene lo dessús e alara es la fin de tota umanitat. Los sòcis, totes los sòcis, son someses a las meteissas obligacions e an los meteisses dreches. Que que siá lo sèxe, la profession, l'origina, las pensadas. Aquelas d'aquí son naturalament liuras. Tota personna es liura de pensar çò que vòl dins la mesura ont demòra dins l'encastre de la lei comuna, la crida al murtre, per exemple, es pas brica una opinion, es un delicte. L'apologia dels crimis, de las discriminacions tanben n'es. La declaracion de l'Òme e del Ciutadant o ditz plan, lo 26 d'agost de 1789 : « La libertat consistís a poder faire tot çò que nòi pas als autres ». Frasa prigonda e definitiva. Se pòt pas desconvenir.

Aqueles principis fòrts pausats e aquesits, podèm contunhar e pausar d'autres cairons per bastir l'ostal comun. La libertat de pensar es, a dire lo verai, la libertat de consciéncia. Podèm èsser convencut de que que siá, podèm pas, l'avèm vist, en conscequéncia, lo verbalisar automaticament, per de que, segon la lei comuna, aquò podriá metre en dangièr l'existéncia de l'autra e sa capacitat a praticar sas cresenças. La critica es doncas permesa. Avèm lo drech, e mai l'obligacion, d'exprimir son vejaire, de portar la contradiccion se un quicòm nos tafura. La nòstra vocacion es pas de se fondre dins un magmà infòrme a entropia maximum. Reconéisser lo drech a la diferéncia es pas acceptar servilament una posicion que l'òm pensa deliranta. Lo savèm plan unitat vòl pas dire uniformitat. Nos devèm de combatre las ideologias fòra lei e luchar feròçament contra totes los escurantismes que mantenon los ciutadants dins una servilitat intelectuala, que copa de tot rasonament pròpri e assegurat e que mena a un asserviment mental de l'individú. Es per aquò que la Republica reconeis pas e subvenciona pas cap de culte o religion. Sonque permet la practica d'aqueles, totjorn dins la mesura ont portan pas prejudici a la lei comuna. En d'autres tèrmes pas cap de religion, ideologia metafisica o politica pòt sonar al murtre, a la tortura o autras ofensa a l'uman sens encòrrer las rigors de la lei. Es per aquò que lo blasfèmia, la caricatura, la parodia son pas castigats per lo legislator(es a dire lo representant elegit dels ciutadants). Non solament per de que son pas una empacha a la practica de las dichas cresenças, mas tanben per de que permeton a cada partida de se confrontar a l'alteritat e doncas d'afortir, o pas, sas posicions. En conscequéncia totjorn, es a cadun de veire consí sa consciéncia es solubla dins la Republica e pas a la Republica de temptar de s'adaptar a cada conviccions. La tòca es de tot biais impossibla tan los dògmas son nombroses e las opinions inconciliablas.

Tot aquò es plan e bon, mas consí far de cara a de punhadas de furioses prèstes a totas las infamias per imposar lors punt de vista ? La question es pas de bon respondre. Podèm pasmens temptar de seguir qualquas dralhas marcadas del sagel de l'eime.

Primièr : conténer las religions, sectas e autras cresenças dins l'esfèra de l'intimitat, justament per de que son de cresenças e pas de saber. Lo mot cresença content el meteis l'incertitud que suposa. Aquelas doctrinas son pas bastidas sus de faches fòra contèsta, son somésas a tròp d'interpretacions potencialas per dintrar dins lo corpus commun.

Segond : prene pas la laïcitat per un concèpte voide de sens, d'un cèrt biais a geometria variabla. Lo principi de la laïcitat es la separacion del poder politic, administratiu, militari de tota opcion religiosa. La republica demanda pas cap d'onccion divenca. Tota manifestacion d'òrdre religios o sectari es doncas enebida de la vida publica e tota manifestacion privada deu trebolar pas la vida collectiva. Liure a cadun, dins son ostal, de practicar lo culte a son gost.

Tresenament, e es benlèu lo mai complicat, tornar prene l'educacion sus de basas asseguradas, La Republica e sa sòrre la democracia son pas d'aquesits definitius. Necessitan un aprendissatge menimos e un entraïnament. L'avèm ja dich, los mòts an un sens, l'istòria tanben. L'educacion deu menar a l'edificacion de totes, a cada edat de l'existéncia, permetre a cadun de pensar per el meteis, de se contentar pas de jutjaments ja formatats. Es lo minimum que permet lo viure ensems.

Quatrenament, çò que pòt provocar la polemica : la Republica, coma la coneissèm ara, es la frucha d'un consensus politic eissit de la revolucion, es pas la frucha d'un fach cultural e popular madurat lentament e inconscientament. Es dintrada dins lo cap dels ancians subjèctes devenguts ciutadants soventas fes a còp de barras. De tota eternitat la pedagogia es estada una disciplina complicada ! De mai, mai lo temps passa e que nos alunham de las originas, las eleits tanben oblidan dins lo melhor dels cases, pervertisson dins çò pièjer, çò que foguèt aquel consensus. Quitament los que son depositaris de la significacion dels mots, an, per incuria, degalhat lo tresaur comun. Dins lo meteis temps, e es aquí una error, e mai una dèca de la Republica, la Cultura foguèt remplaçada per las valors, de segur gloriosas mas immaterialas e sens còs, d'aquesta. Se creguèt que las Culturas popularas, que fasián lo ligam entre los òmes dempuèi de millenàris, amb lors micros evolucions, podrián èsser escafadas d'un trach de ploma. Se remplacèt la Cultura per la coneissença, persuadits qu'erèm que la Cultura èra pas solubla dins la republica. Èra tenir pas compte que la Cultura unís mentre que la coneissença divisa. Es sota lo govèrn d'aquela ignorància que sèm ara. Sus aquel sicut, consí faire per tornar prene la man ?

Vaquí vos ai liurat mas soscadissas colcadas sul papièr dins un moment de colèra, d'òdi e de vergonha.

Ara demandi pas qu'una causa : d'èsser examinat, contradich, criticat. Ai pas la coneissença suprèma. Soi capplumat e barbut : me podètz caricaturar tan que voldrètz. Aprèp lo torneg verbal anarem beure un còp e demorarem collègas.

Salut e Fraternitat.