Ont se tracha de civilisacion
Apròcha singulara de
l'amor de luènh
Jaufre
Rudel, trobador del sègle XII, es a dire d'abans la crosada, es
considerat coma lo prince de l'amor de luènh. Es primièr lo
princes de Blaia que
enamoret se de la contessa de Tripol, ses vezer... Per
aquò ne moriguèt. Sa vida
o ditz plan. Ditz quitament pas qu'aquò ! Se sap que las vidas son
pas forçadament veraias e que la lengenda l'empòrta sus la
realitat. Pasmens cal plan dire que las sièis cançons que nos son
pervengudas an totas per tèma aquesta amor de luènh. Rudel es
doncas l' «inventor » del concèpte.
Abans de ne dire mai nos cal metre de limitas e de punts
d'interrogacion.
Podèm
discutir pas qu'a partir de las sòbras que nos son parvengudas que
son pas necessàriament exaustivas. Las pòdon pas èsser,
exaustivas, essent la distància que nos dessepara d'elas, lo chaple
de la crosada, lo pauc de difusion dels textes del temps
(l'estampariá era pas coneguda e los qu'èran encargats de
transcriure aquelas poesias paganas, pas gaire butats a passar de
temps a aquel trabalh, çò que pòt tanben explicar lo manca de
copias). La quasi totalitat
dels tèxtes foguèt servada en defòra de França. Es un miracle se
podèm encara legir aqueles cap d'òbras.
Guilhèm
IX d'Aquitània es considerat coma lo primièr, lo paire del engèni
trobadorenc. Se ditz que l'art dels trobadors es una « flor sens
rasigas ». Sens rasigas conegudas, dirai.Mas se pòt pas imaginar
que la fins amor sortisca de dreit nien !
Se pòt pas pensar que lo senhor d'Aquitània aja pas agut
d'inspirators qu'avèm pas servat lo sovenir per segur.mas de
precurssors pasmens. Es mai qie probable que Guilhèm foguèt lo
primièr qu'aja transcrich çò que passava fins aquel temps per
l'oralitat. Sèm dins lo domèni de las suposicions. D'unes parlèron
d'influéncias de la poesia Arabo-Andalosa amb lo Zadjal que son
mèstre es Ibn Quzman de Cordoa. Los mai assabentats se carcanhan
encara...
Doncas
avèm Rudel que Lanquan li jorn son lonc en mai.../...
remembra-me d'un amor de luènh...
e Guilhèm IX que se trufa d'aquel quite Rudel abans qu'aquel siá
nascut o gaireben : Amigu'ai ieu, non sai qui ses : / c'anc
no la vi... Se vei qu'aquò es
pas simple de fargar una cronologia. La sola causa qu'es quasi
segura es que tre las primièras annadas del milenari novel, una
forma d'amor qu'es pas, a primièra vista, lo de Dieu es dins los
caps e va faire l'objècte d'una produccion literària que los
escrivans del tresen milenari ne son encara comptables. Aquest'amor
va èsser enonciat amb de règlas precisas e de nocions novèlas
:paratge, cortesia, etica.
De que vòl dire amor de luènh ? Es alunhament fisic o alunhament
moral ? Es un amor impossible. La distància far pas res a l'afar,
es, a mon vejaire, pas qu'afar d'estile. Çò que se tracha dins la
poesia trobadorenca es d'impossibilitat. La fins amor es l'expression
de l'irrealisable. Las situacions ont se manifesta aquel inaccessible
son infinidas. Se pòdon pasmens resumir.
Amor
irrealisable per causa de la situacion sociala dels protagonistes. La
pastorella e lo cavalièr,: Per fol vos ai cavalier / E
plen d'auradura/car m'amor me demandas / so non ai cura.
Lo donzel e sa Dama.
Amor
illusòri se la dama es ja maridada, amor adulter : s'esforzet
Guillem de mai valer et en ditz e en faitz,
per conquistar lo còr de la Domna de son mèstre.
Amor
impossible per causa de las exigéncias de la femna desirada. Las
esprovas son nombrosas abans d'esperar aver la debuta d'un
començament de contacte...Enans serai vieills e canes /
Ans que m'acort en aital precs / Don puosca venir tant grans becs
(Arnaut Daniel) O encara : ...Qe-m ditz qe-m colgara ab se
/ Una nuoich, ab qe-il jur e-il man / Que non la fortz part son talan
(Elias d'Ussel)
Amor
complicat en cas de la preséncia de doas amorosas que cal causir...
: Dos Cavalhs ai a ma selhben e gen (GuilhèmIX)
Amor
vertadièr que se muda en amor de luènh vertadièr : .. E
tenh m'o gran panatais / Car no-us abras e no-us bais / E departen
nostr'amor. (Peire Rogier)
Se vei que las possiblilitats son nombrosas. Tot l'engèni del
trobadors serà de codificar aquel inversemblable, en aquels temps
ont los maridatges son afars d'intèresses, ont la femna a pas res de
dire e ont l'union dels còs es problèma pratic. Sèxe es pas amor !
Los dos son pas forçadament desseparables e totas las poesias son
pas castas. D'unes son quitament plan explicitas. Aquò rai. Çò que
pausa question es lo perque d'aquela espelida. Mai precisament dins
lo sud d'Euròpa, almens a la debuta. Encara aquí es pas que de
susposicions que podèm far. Los trobadors an creat, an pas donat
d'explicacions sus lo perque de lor produccion. O faràn aprèp la
crosada, per dire çò que son a mand de perdre, mas aquò no ditz
pas d'ont ven çò qu'an perdut. Una tornada sus la situacion socio
politca de las primièras annadas del millenari es necessària.
«... C'est comme si le monde se revêtait d'un blanc manteau
d'églises... » Vaquí çò que se debana dins la crestientat nos
informe lo monge Raoul Glabert dins la primièra partida del sègle
XI. Pauc de temps aprèp es la refòma Gregoriana, que lo mai conegut
del Papas que la metèron en plaça es Gregoire VII (1073-1085), que
bota un pauc d'òrdre dins una glèisa qu'èra a s'aborrir de
l'endedins. La glèisa apostolica e romana en prenent son
independància de cara al poder temporal sembla afortir son poder.
Ailàs per èla, venguda d'Euròpa centrala en passant per nòrd de
França, una novèla religion fa son aparicion. L'anam sonar : lo
Catarisme. Es pas lo luòc de dissertar sus çò que foguèt aquela
religion. Nos basta de saber qu'espeliguèt majàment en çò que
disèm ara Occitània. Aquí trobèt una terranha aculhenta. Una
feudalitat mens pesuga que la del septentrion, una situacion
geografica que fa qu'èran, los mièjornals, acostumats als escambis
: los catars foguèron admeses, e mai dins los castels. Ont los
trobadors los encontrèron...
Vaquí per los faches que dins las grandas linhas constituèron
l'encastre ont evoluiguèron los primièrs trobadors.
Nos cal far ara lo ligam entre l'amor de luènh e la situacion socio
politica de « sud de frança »
Dins
aquel prètzfach me vau rengar darrièr Denis de Rougemont (L'amour
et l'occident). Sa tèsi se pòt,
coma totas las tèsis, discutir. Quand los documents mancan se dèu
de demorar al nivèl de las ipotèsis. Que nos ditz Denis de
Rougemont ? Se los trobadors èran pas totes catars, un bon nombre
èran attirats per las idèas que veïculavan que correspondián a
lor morala ( l'avèm ditz : la feudalitat e l' « esperit » del
miègjorn era fòrça different que los del nòrd). Aquela morala se
trapa dins la religion dels erètges que non pas dins la religion del
Papa. L'amor de luènh, la Domna inacessibla es la Glèisa nòva.
Dins l'encastre de relacions internacionalas ( los trobadors e los
jonglaires èran de grands passejaires) que necessitavan de
compromeses lo messatge novèl deviá se far per l'intermediari de
prepaus a doble sens, compreses pels sols iniciats. Alara l'amor de
luènh s'esclaira, coma s'esclaira l'amor pròche (trivial). Los
trobadors an un ideal, un absolut inaccessible. Se comprenon alara
los critèris del prètzfach que lo cresent dèu susmontar per
atenher aquel impossible. Las espròvas de complir per accedir a
l'ideal son causidas dins lo quotidian, dins lo real e representan la
realisacion de de tot çò qu'es pas de mòda dins lo temps :
respècte de la femna e de l'autre, destacament dels bens terrèstres
al profièch dels bens espirituals (la glèisacatolica, èla aviá
causit), victòria de l'esperit sus la fòrça. Tot aquò pòt
semblar uman mas la simbolica es autra : es de divinitat que se
tracha. L'aimada es pas divinisada, es
la divinitat. Alara se pòt comprene los tèxtes mai drutz ont un cat
es un cat ( Agnès e Ermessen companhas del quite Guilhèm IX)) Son
escartelats entre çò absolut e çò carnal Los trobaires.son pas
desseparats de la vida vidanta e de sos plàsers. L'absolut es
talament exigent que quand lo natural torna, lo fa a grand galaup.
Vesèm
que tot s'enginca. Es pas lo perpaus, mas pòdi pas resistir a far
una suposicion ausarda : e se Guillhèm IX èra
pas l'alfa e l'omega del fenomen trobadorenc ? Que que ne vira,
almens pels primièrs temps, totjorn torna. E se dins sa canson
farai un vèrs de dreit nien,
tot èra dich : Amigu'ai, non sai qui ses : c'anc no la vi,
si m'aiut fes... Tot es dich. Lo
primièr, lo duc d'Aquitània,
pausèt per escrich los principis que fins a ara se disián pas qu'a
l'oral. Los autres an seguit sa dralha. En tota coneisséncia a la
debuta puèi, pichòt a pichòt, l'ideal s'es dissolgut e es vengut
idèa. Es pas impossible que las vertuts attribuidas a la Glèisa, a
la debuta, sián estadas tornadas presa e accordadas a las femnas
terrenalas dins un segond temps. Dins l'istòria, soventes feses, es
lo primièr que coneis l'ilauç de l'engeni, l'inspiracion originala.
Los autres fan pas que desvelopar, adobar, aprigondir (dins las
caumas preïstoricas l'art entièr es en grelh, los presocratics an
mes en plaça las basas de la reflexion, las piramidas representan lo
summum de
l'arquitectura. Tot lo demai es pas que poliment, adaptacions)
Tant i a !
En
la matèria totas las suputacions pòdon èsser consideradas. La de
Denis de Rougemont es agradiva per sa coëréncia. Fa pas dels
trobadors de « susòmes » eissits del nient. Amb
Denis de Rougemont
s'inscrivon dins un temps amb sas contradiccions e sos desirs. E que
que foguesson lors motivacions, nos an daissat d'òbras fòra temps.
Çò que nos sarra de la divinitat.
Merce a :
.
René
Nelli, Ecrivains anticonformistes du moyen age occitan,
Editions Phébus, Paris, 1977.
Gérard
Zuccheto, Terre des Troubadours,
Les Editions de Paris, Max Chaleil, Paris, 1996.
Denis
de Rougemont, L'amour e l'occident,
Col. 10/18, Paris, 2013
Es pas per de dire mas : se non e verato e bene trovato
______________
