« Lo ben es conegut sonque quand es perdut »

La setmana passada comprèri un jornal nacional. Se sona en francimand «Aujourd'hui en France » . Lo crompèri pas per conéisser melhor çò que se debana dins mond, per aquò far ai BFM TV que nos ditz çò important, çò que tot òme onèst se deu de saupre. Lo ditz, lo torna dire, lo torna tornar dire fins a que cadun comprenga ont son los bons e los marrits. BFM TV m'agrada per que es una potinga dormitòri de las bonas e a gràtis en mai. Pensi que deuriam èsser pagats per causa que l'espectator d'aquela cadena fa estalviar de moneda a la securitat sociala. A l'ora d'ara tot es bon per faire pròva de civisme. Me sembli que m'alunhi del subjècte. De que voliá dire ? A ! Aquò me torna. Comprèri aquel quotidian per de qu'èra marcat en primièra pagina : «lo hit-parada de las veituras las mai economicas» . Aquò m'interessa per de que la meuna es un pauc trassa : polluís, far de rambalh es a mitat rovilhada e sobretot vòl pas totjorn s'aviar. E mai lo mecanician la vòl pas adobar. Doncas me la cal cambiar e coma siái un pauc leugièr per çò que pertoca la moneda( per lo demai siái provesit mercé)m'assabentar sus un mejan de locomocion avantajòs me fa mestièr. Preni lo jornal(1 èuro)e viri las paginas per de dire de trapar la pagina 10 ont se deu trapar la maquina que conven. N'i a tot un fum de nòvas sus lo Macron, lo president Hollande, Grozny(sabi pas ont es aquela vila ! ) los camionaires...eca. Mas uèi soi pas ciutadant soi interessat pas que per ma veitura. Lo demai n'en chauti. Arribi a la pagina 08 ont son los corses de la borsa. Lo CAC 40 es a pujar e i a una sageta qu'o mòstra plan. Soi un pauc original : quand vesi una sageta me cal espinchar çò que mòstra. Dempuèi que me diguèron : quand lo det mòstra la luna lo nèci regarda lo det, vòli passar pas per mai caborg que ne soi. Doncas seguèri la sageta negra e aquela me menèt, al dintre d'un article, a una frasa definitiva plan deseparada del demai, escricha en gras e sotalinhada. La vaquí en francés istòria de cambiar pas lo dire que se sap dempuèi de temps que traduttre, traditore(çò qu'es, segon Wiquipedia, una paronomasa, mas aquò tanben nos alunha del nòstre prepaus). La vaquí :

«Comme si la défense du français passait par l'annihilation des autres langues !»

L'escrivi coma l'ai vist ! Una tala paraula fòrta pòt pas que nos sonar nosautres Occitans que sèm estat tarabustats per o saupre : per que lo francés espeliguèsse menèt batalha contra los «pateses» e s'es enauçat sus las roïnas d'aqueles. De que vòl dire aquela frasa ? Los francimands son a cambiar de vejaire, van enfin reconéisser las enganas del passat e nos rendre nòstra lenga, nòstra cultura, nòstra dignitat ? Aquò merita de s'assabentar. Oblidi la veitura e commençi de legir l'article. E aquí... susprèsa. Es pas de lengas regionalas que se tracha mas d'anglés ! E òc los Anglofils se planhisson que los salariats pòdon pas mai aprene la lenga de David Bekham(me sembla qu'es mai conegut que Shakespeare a l'ora d'ara). Resumit. Dins l'encastre d'una lei novela, los dichs salariats an drech a 150 oras de formacion pendent un periòde de 8 ans. Formacions diplomantas : vida de l'entrepresa, informatica, bureutica, desvelopament personal(gestion de l'estrès, fisança en se, presa de pòst...) Enfin tot un fun de causas que permeton de pujar l'escala sociala o de trapar de trabalh quand om serà licenciat, cò que mancarà pas d'arribar dins gaire. Mas i a quicòm que truca ! Negligéncia o reflèx inconscient lo legislator a oblidat d'inclure dins la tièra las lengas, subretot la lenga oficiala de las afars lo quite anglés ! Resulta : es pas mai possible de se formar dins aquel idiòma. Shocking isn't it ! D'ont la colèra del sénher Natanael Wright, president de la Wall Street English,leader(en francés dins lo tèxt)dels corses d'angles en França. E es lo director d'una societat d'e-learning( totjorn en francés dins lo tèxt), Edufactory, lo sénher Denis Jacquet que foguèt l'autor de la frasa prigonda que tirèt mon atencion a la debuta. Las lengas de pelhas diràn qu'es pas qu'un afar de moneda... Rai. Lo ministèri, assabentat, es plan marrit e cerca de trobar d'explicas per se justificar : manca de collaborators cò diguèt. Las causas se devon adobar lèu e l'anglés tornar trapar la justa plaça que li es deguda.

De que ne pensatz d'aquò ?

Vos vòli pas influenciar mas lo temps es a dire son opinion sens vergonha e sens crenta. Vosautres podètz pensar çò que volètz, vos cercarai pas brega e demoram collègas.

França es un país esquizofrèn. S'es bastida sus lo culte de l'uniformitat. Pòt pas comprene qu'una quita tèsta despassa. Lo bilinguisme, lo multilinguisme es pas admissible. La logica es implacabla : lo francés un jorn deurà daissar la plaça a l'anglés. Per de que aprene una lenga locala, a l'escala del mond, que servís a pas res se que non a barjacar dins los troquets o, çò pièjer, a legir Charlie Hedbo es pas util. De tot biais degun la parla plan e manca los jogaires de football, los eròis de la França en literatura, en l'istòria, de las sciéncias son pas brica coneguts. Per comprene un mòde d'emplec, per legir la premsa minimala que son los jornals a gratís, per ausir BFM e obesir a d'òrdres simples qualques mots d'anglés sufison. Basta d'un centenat e zo vaquí una còla de ciutadans adaptats, a mand de servir la « Republica ». Los darrièrs resistants franceses contunharàn de tustar sus las lengas dichas regionalas per de dire de s'aparar del òrre anglés. Moriràn amb lors conviccions.

E nosautres ? Aquò fa mai de uèch cent ans que nos fasèm perseguir. E totjorn demòran de ponhadas d'òmes e de femnas vertadièrament liuras per mantener la flama alucada, esperant l'ora que mancarà pas de venir... Aqueste jorn aquò serà terrible...

Aquò dich, de que ne vira de la veitura ? Barrèri lo jornal, lo botèri a las escobilhas. I pensava pas mai a aquela puta de veitura.

Yanick MARTIN

Salut e fraternitat

SALUT E FRATERNITAT

Tèxt escrich lo 12 de genièr aprèp una marida setmana.

Es un òme en colèra que vòl parlar uèi. Lo sabi plan la colèra es marrida conselhièra, mas consí far per se taisa pas. Vòli parlar, de segur, dels « eveniments » dels 7, 8 e 9 de genièr de 2015. En França se parla d' « eveniments » per nomenar l'innommable. La guèrra d'Argeria foguèt un « eveniment ». Lo mes de mai tanben. Se nomena pas çò qu'a pas de nom, çò qu'exitís pas o, puslèu çò qu'òm desiri qu'aja pas existit. E pasmens... Lo sens nom s'es debanat en França, a la debuta del sègle 21 e a entraïnat la reaccion espontanèa, en defòra de totas organizacions que que sián, del pòble european. Per de que, lo cal pas oblidar, es l'umanitat, la vertadièra, qu'a respondut a l'immond. La fola s'es acordada naturalament sus una repòsta silenciosa. Mas repòsta es un tèrme guèrrier que cal pas emplegar quand se tracha de coards. Totjorn tornam a la meteissa causa : nòstra diccionari es pas pron bèl per i trapar totes los mòts. De cara a l'inexprimible demoram mut, nosautres òmes de la Civilizacion, de las Civilizacion. E es benlèu aquí que se tròba lo picat de la dalha. Pichon a pichon avèm perdut lo sens dels mots e, de còps, l'avèm pervertit, es a dire que cadun sona las causas, los mots, los concèptes a l'alna de son desir singular. La compreneson mutuala es pas mai possible. Se i a un imperatiu ara, es de qualificar las causas, las nocions, los concèptes per la definicion que lor es affectada e jogar pas amb elas. Los jòcs de mòt se pòdon far pas que se los entreparlaires an lo meteis nivèl d'entendement. Se que non, dins lo melhor dels cases, la galejada es un fracàs e lo comic l'es pas, o dins lo pièjer aquò pòt provocar una contèsta e mai un conflicte. Çò que se vei dins una familha se pòt generalisar a las nacions. D'aquí l'imperatiu de tornar a la sorga.

La sorga, la font primièra d'ont raja la possibilitat del viure ensems. E ben lo cal afortir : aquel principi elementari es la Republica democratica tala que la coneissèm. L'ora es pas de discutir de son istòria, de sa lenta madurason, de sas enganas, e de sas capitadas e de sas diferentas configuracions. Fasèm nòstras, encò nòstre, çò que dempuèi la revolucion francesa n'es la devisa : Libertat, Egalitat e Fraternitat. Los tèrmes ne son precises e se podon pas, al nòstre vejaire discutir. La Fraternitat es lo ligam afectiu e moral qu'unís los umans. Aquela unitat, que despassa l'ego, entraïna lo respect de l'Autra. Çò qu'enebís pas la discussion, l'escambi mas totjorn amb civilitat e cortesiá. Los revolucionaris s'aculhissian amb la formula « salut e Fraternitat ». Solide qu'an pas totjorn estats fraternals, mas l'educacion èra pas facha d'aquel temps e la Republica francesa qu'èra a se botar en plaça, èra una invencion nòva, sens cap de referéncias. Se pòt aisidament comprene que remplaçar un Rei tot potent per un pòble a son torn tot potent foguèsse pas un prètzfach aisit. Aquò nos conduch a l'Egalitat. Egalitat de cadun de cara a la lei comuna que fixa las limitas a la Libertat que pòt pas èsser absoluda se que non las pulsions de cadun pòdon, lèu, prene lo dessús e alara es la fin de tota umanitat. Los sòcis, totes los sòcis, son someses a las meteissas obligacions e an los meteisses dreches. Que que siá lo sèxe, la profession, l'origina, las pensadas. Aquelas d'aquí son naturalament liuras. Tota personna es liura de pensar çò que vòl dins la mesura ont demòra dins l'encastre de la lei comuna, la crida al murtre, per exemple, es pas brica una opinion, es un delicte. L'apologia dels crimis, de las discriminacions tanben n'es. La declaracion de l'Òme e del Ciutadant o ditz plan, lo 26 d'agost de 1789 : « La libertat consistís a poder faire tot çò que nòi pas als autres ». Frasa prigonda e definitiva. Se pòt pas desconvenir.

Aqueles principis fòrts pausats e aquesits, podèm contunhar e pausar d'autres cairons per bastir l'ostal comun. La libertat de pensar es, a dire lo verai, la libertat de consciéncia. Podèm èsser convencut de que que siá, podèm pas, l'avèm vist, en conscequéncia, lo verbalisar automaticament, per de que, segon la lei comuna, aquò podriá metre en dangièr l'existéncia de l'autra e sa capacitat a praticar sas cresenças. La critica es doncas permesa. Avèm lo drech, e mai l'obligacion, d'exprimir son vejaire, de portar la contradiccion se un quicòm nos tafura. La nòstra vocacion es pas de se fondre dins un magmà infòrme a entropia maximum. Reconéisser lo drech a la diferéncia es pas acceptar servilament una posicion que l'òm pensa deliranta. Lo savèm plan unitat vòl pas dire uniformitat. Nos devèm de combatre las ideologias fòra lei e luchar feròçament contra totes los escurantismes que mantenon los ciutadants dins una servilitat intelectuala, que copa de tot rasonament pròpri e assegurat e que mena a un asserviment mental de l'individú. Es per aquò que la Republica reconeis pas e subvenciona pas cap de culte o religion. Sonque permet la practica d'aqueles, totjorn dins la mesura ont portan pas prejudici a la lei comuna. En d'autres tèrmes pas cap de religion, ideologia metafisica o politica pòt sonar al murtre, a la tortura o autras ofensa a l'uman sens encòrrer las rigors de la lei. Es per aquò que lo blasfèmia, la caricatura, la parodia son pas castigats per lo legislator(es a dire lo representant elegit dels ciutadants). Non solament per de que son pas una empacha a la practica de las dichas cresenças, mas tanben per de que permeton a cada partida de se confrontar a l'alteritat e doncas d'afortir, o pas, sas posicions. En conscequéncia totjorn, es a cadun de veire consí sa consciéncia es solubla dins la Republica e pas a la Republica de temptar de s'adaptar a cada conviccions. La tòca es de tot biais impossibla tan los dògmas son nombroses e las opinions inconciliablas.

Tot aquò es plan e bon, mas consí far de cara a de punhadas de furioses prèstes a totas las infamias per imposar lors punt de vista ? La question es pas de bon respondre. Podèm pasmens temptar de seguir qualquas dralhas marcadas del sagel de l'eime.

Primièr : conténer las religions, sectas e autras cresenças dins l'esfèra de l'intimitat, justament per de que son de cresenças e pas de saber. Lo mot cresença content el meteis l'incertitud que suposa. Aquelas doctrinas son pas bastidas sus de faches fòra contèsta, son somésas a tròp d'interpretacions potencialas per dintrar dins lo corpus commun.

Segond : prene pas la laïcitat per un concèpte voide de sens, d'un cèrt biais a geometria variabla. Lo principi de la laïcitat es la separacion del poder politic, administratiu, militari de tota opcion religiosa. La republica demanda pas cap d'onccion divenca. Tota manifestacion d'òrdre religios o sectari es doncas enebida de la vida publica e tota manifestacion privada deu trebolar pas la vida collectiva. Liure a cadun, dins son ostal, de practicar lo culte a son gost.

Tresenament, e es benlèu lo mai complicat, tornar prene l'educacion sus de basas asseguradas, La Republica e sa sòrre la democracia son pas d'aquesits definitius. Necessitan un aprendissatge menimos e un entraïnament. L'avèm ja dich, los mòts an un sens, l'istòria tanben. L'educacion deu menar a l'edificacion de totes, a cada edat de l'existéncia, permetre a cadun de pensar per el meteis, de se contentar pas de jutjaments ja formatats. Es lo minimum que permet lo viure ensems.

Quatrenament, çò que pòt provocar la polemica : la Republica, coma la coneissèm ara, es la frucha d'un consensus politic eissit de la revolucion, es pas la frucha d'un fach cultural e popular madurat lentament e inconscientament. Es dintrada dins lo cap dels ancians subjèctes devenguts ciutadants soventas fes a còp de barras. De tota eternitat la pedagogia es estada una disciplina complicada ! De mai, mai lo temps passa e que nos alunham de las originas, las eleits tanben oblidan dins lo melhor dels cases, pervertisson dins çò pièjer, çò que foguèt aquel consensus. Quitament los que son depositaris de la significacion dels mots, an, per incuria, degalhat lo tresaur comun. Dins lo meteis temps, e es aquí una error, e mai una dèca de la Republica, la Cultura foguèt remplaçada per las valors, de segur gloriosas mas immaterialas e sens còs, d'aquesta. Se creguèt que las Culturas popularas, que fasián lo ligam entre los òmes dempuèi de millenàris, amb lors micros evolucions, podrián èsser escafadas d'un trach de ploma. Se remplacèt la Cultura per la coneissença, persuadits qu'erèm que la Cultura èra pas solubla dins la republica. Èra tenir pas compte que la Cultura unís mentre que la coneissença divisa. Es sota lo govèrn d'aquela ignorància que sèm ara. Sus aquel sicut, consí faire per tornar prene la man ?

Vaquí vos ai liurat mas soscadissas colcadas sul papièr dins un moment de colèra, d'òdi e de vergonha.

Ara demandi pas qu'una causa : d'èsser examinat, contradich, criticat. Ai pas la coneissença suprèma. Soi capplumat e barbut : me podètz caricaturar tan que voldrètz. Aprèp lo torneg verbal anarem beure un còp e demorarem collègas.

Salut e Fraternitat.