ES PAS PER ME VANTAR

ES PAS PER ME VANTAR MAS...

Es pas per me vantar sièi pas qu'un vièlh colhon(Antòni Bigòt)

Sens me vantar ieu tanben vali pas mai. Es pas una rason de las bonas per me tàiser.. E quand una idèa me ven la vòli dire. S'es de conariàs ne podèm discutir sens nos batre. Mas per que la discutida se tenga cal al mens dos interlocutors dels vejaires diferents. Doncas vaquí.

Dempuèi que m'interresssi a la politica – e d'aquò d'aquí i a un bon brieu – soi totjorn a ausir las meteissas litanias sus la situacion politico-sociala de França e sus los mejans per i remediar. França es fotuda, es pas mai coma dins lo temps(lo qual ?), los estrangièrs, los caumaires... Te sabi ieu ! Vaquí per las conscequéncias. Per çò que pertòca las causas : l'economia qu'es pas equitable, lo social que foncciona pas, l'integracion que se fa pas mai e tot lo daquòs. Me sembla que res va plan e que los que nos dirigiscan mancan d'imaginacion. Coma vos o disiái sièi pas qu'un vièlh colhon mas soi un pauc observador. Tot es estat passat en revista e lo pièger es de crenher : los càrris grècs son a mand de se passejar sus los Camps Elisians e mai(orror)sus Canabièra.

Me sembli qu'ai trapat la solucion. Es talament evidenta que degun l'a pas vista. La rasiga de nòstre mal ven de la cultura francesa o puslèu de l'abséncia de cultura francesa.

Un pauc d'istòria farà pas de mal.

Coma qu'òm se vira francia es pas qu'un conglomerat de pòbles desunits. Çò que fa ligam entre los ciutadants es un contracte politic e la lenga. Lo contracte politic es eissut de la Revolucion francesa. Per arribar a una republica un pauc duradissa calguèt un sègle. E manca lo temps de l'occupacion per nos vesins, ara amics, sèm en democracia(encara que las femnas votan pas que dempuèi la liberacion)dempuèi mai de cent ans. La republica aguèt mantunas formas mas se pòt dire que sabèm pas mai de qu'es la dictatura. Pasmens i a quicòm que truca amb la republica : tot lo mond a oblidat son origina e las ànsias qu'a coneguda per capitar : las guèrras, pròchas e luènchencas, las garrolhas, las manipulacions, las traïsons, los assassinats e tot un fum d'accions pas gaire risolièras. Tsit ! Tot aquò es escafat, enterrat. Se crei que la democracia es causa naturala, se pausa pas mai la question de son passat. Avèm pas qu'a profièchar de sos avantatges. Mas un contracte es un engatjament, qu'entraïna d'obligacions entre las doas partidas: la Republica, e sos representants elegits, e lo pòble que n'es lo sòcle. Sembla que tot aquò es a far quincanela. Cadun, de cada costat, s'acomòdant de sos benfaches. Es pas la republica que va pas, son los republicans.

Demòra la question de la lenga. Qu'o volètz o pas, lo francés es la lenga de la Republica mas pas dempuèi de temps. Fins a la seconda guèrra la lenga de cada jorn per una França qu'èra encara fòrça rurala, èra los « pateses ». Ara s'aprend l'occitan a l'escòla, fins a las annadas quarantas èra lo francés que s'apreniá. I a pas gaire que tot lo mond lo compren aisidament. Mas vaquí dins lo meteis temps que se poiriá creire que la batèsta contra las lengas dichas regionalas es ganhada, vaquí que la lenga de Voltaire es atacada de totes los costats e que patís per s'aparar. L'anglès mai que mai es l'adversari lo mai acarnasit. Per de rasons qu'avèm pas a desvelopar, l'anglès es lenga internacionala. E mai se se parla pas l'anglès d'Oxford, mas un òrre globish, la lenga de Shakespeare es lenga de referéncia. Los mots britanics envasisson lo lexic del sénher Larousse. Quitament dins lo mond de la bona societat, dins las entreprèsas se parlan de mens en mens un francés vertadièr, un francés blos. Parlar anglès es signe de reconeisséncia sociala, enauça al dessùs del vulgar. Dins lo temps los borgeses passèron al francés, escrich e oral per faire los «monsurs » e se quichar del poder. Es pas luènh lo temps ont a l'escòla se prendrà francés segonda lenga. Los franceses, que son esquizofrèns, s'aplicaràn a els meteisses çò qu'empleguèron per suprimir los « pateses » Per de que, fin finala perdre de temps a aprene una lenga vièlha. Per legir Victor Hugo ? Vaquí una bona galejada ! I a de mens en mens de mond que legisson e mai que mai pas Victor Hugo.

Tot aquò fa que la Republica francesa es voidada de tot contengut. La lenga essent lo supòrt e lo rebat de l'arma d'una cultura. Lo mond qu'arriban son destimborlats que tròban pas de fondaments solids ont s'apiejar. De cultura francesa n'i a pas e d'interèst(a totes los punts de vista) nacional tanpauc. Los quite Franceses se mesprison consí volètz que los neos Franceses lo fagan pas egalament. Practican, en conscequéncia, un replegament identitària.

Consí far per tornar trobar las rasigas d'un viure ensems ? Cal inventar un quicòm de nòu. Vaquí una dralha que ne val d'autras mas que demanda un pauc d'energia e de caractèr. Se pòt pantaisar. Un pòble sens imaginacion es fotut se per existir li cal raubar las culturas d'endacòm mai. Per escambiar cal possedir un quicòm de donar!

En primièr, tornar a la geografia. Coma que se vira son los pichons païses que capitan. O almens los que son fòrça decentralizats. Per de que es la geografia que faiçona una collectivitat, que crèa son unitat mentala. La lenga n'es finfinala pas que l'aisina vesedoira de l'esperit. La lenga coma coëréncia de la geografia. Per aquò far cal tornar a d'entitats a escala umana. Los païses nordics, que se prenon soventas fes en exemple, son pas gaire poblats çò que favorisa l'adesion de totes al projècte comun. Los Grècs del temps ancians disián qu'un estat se pòt comprene pas que se sos estajants se pòdon encontrar almens un còp dins lor vida. A l'ora d'ara se cal téner compte dels mejans moderns de comunicacion. Un estat de qualquas milièrs de gents es pas gaire possible. Mas un estat de qualquas desenas de milions de ciutadants es una foliá. Las raras d'aquel païs devon èsser fixadas per de consideracions d'òrdre a l'encòp linguisticas e geograficas. Es a dire que Occitània granda, per çò que nos concernís, es encara tròp espandida per fargar un estat. Las limitas son de discutir, lo problèma es pausat.

Consí far ligam ara ? La lenga evidentament. L'occitana ençò nòstre, que que siá son dialècte(es de prene en compta per inventar cada « païs ») Per de que l'occitan ? Per de que es a l'encòp neutre e pas neutre. Implicat per de que es la lenga naturala del territòri. Lo francés es lenga estrangièra e d'importacion recenta. Tot dins las regions del sud de França respira l'occitan. La toponimia, lo lexic, lo biais de dire, fruchas d'una civilizacion anciana e pasmens jamai reconeguda e qu'a jamai existit coma estat. Nòstra vision actuala es doncas pas una mena de tornada dins un passat idilic. Es una invencion basada sus de rasigas que son pas de discutir e que son superioras a l'òme. Doncas es neutre, aparten pas a cap de grop que siá. Pas de drech de sòl, pas d'ancianetat restrictiva o d'ereditat raciala. L'occitan coma basa d'una nòva civilisacion. Inspirada dels trobadors per de que, se an pas tot comprés, o puslèu se lors reflexions necessitan una actualisacion, an pasmens fach un brava trabalh. L'occitan coma lenga independenta de tota connotacion coloniala, doncas liura. Liura de crear una identitat renovada. Las lengas autras devon èsser pas oblidadas dins l'educacion mas entendudas coma mejan d'escambís e non pas comas superioras e destinadas a esclafar çò instituít coma inferior. A partir de la lenga se fargarà un umanisme audaciós ont Libertat, Egalitat e Fraternitat prendràn una dimension vertadièra. Paratge, Cortesia, Etica possediràn una significacion universala.

Quant al fonccionament quotidian d'una tala societat, solida que serà integrada dins l'Euròpa. La moneda, l'armada, las questions de justícia seràn regladas per un poder european democratic e respectuos de cada identitat. Las questions economicas se pòdon discutir e se veire de tal o tal biais. Es una problematica importanta mas avèm pas léser de ne discutir aicí. Aquò farà benlèu l'objècte d'una autra soscadissa. Çò que i a de solide es que l'educacion e la cultura devon èsser mestrejada per la nòva entitat. D'òmes de saber vendrem aital d'òmes de cultura, enrasigats dins una tèrra doncas estacats a la faire viure. Serem pas mai d'apatridas culturals condemnats a jogar los cocuts amb d'autres biais de viure. L'òme e la femna occitans existiràn tal coma e poiràn aver amb l'Autre d'escambís d'egal a egal. Las conscequéncias seràn vesedoiras a l'encòp d'un punt de vista psicologic qu'economic. Aquò tanben demandariá d'explicas mai prigondas; se faràn.

Per n'acabar dirai soncament una causa qu'entendèri non sabi ont e non sabi qual la diguèt. Mas aquel d'aquí èra pas un colhon.

« De que val la reconeissença de l'Autre sens l'afirmacion de Se ? »

Salut e fraternitat.

Yanick MARTIN-Lo Martin d'Ales.